Tave Taiga – Riävská já Kiärun eennâm -čáitáldâh oovdânpuáhtá tave taaigan aaigij mield tievâslávt vuáhádum riävská já kiärun jieijâs eellimpirrâsijn.

Kiärun tiättoo tuoddârijn, moh tälviv láá räjittes kolmâ já kuorbâ enâduvah, já lii ovdâmerkkâ cevzest, kote ocá purrâmâš tobbeen, kost ellein tuše hárváseh piergejeh. Jolgâ vieltijn já leevijn mákkojeijee riävská vist iälust vuohâsávt kossâ muottui enâduvâst, kost tot kávná älkkeebeht uurbijd já oovsijd purrâmâššân. Luudij putesvielgis, tálváás uvjâmááccuh láppoo muottui nuuvt tievâslávt, et motomin taid kalga kuvvim várás uuccâđ kuhháá, ige tallegin lah visesvuotâ luhostuumist.

Koskâkeesi ijâttes ijjâ fáálá čuovâkovvejeijei áinoošlajâsii máhđulâšvuođâ kuvviđ täid luudijd čoođâ iijâ mučis ooraans čuovâst. Lodeh láá molsom paijaalsis kiässáás uvjâmááccuh, mon vievâst toh vuoiŋâstdijnis čiähádeteh pirrâsân motomin nuuvt tievâslávt, et čuovâkovvejeijee ferttee leđe tärkkin amas usâdijnis hemâdiđ taid.

Šoŋŋâduv lieggânem šoddâd jo tääl háástuid kuábbáá-uv šlaajân, ko muottiis äigi uánnán, já talle toi syeji-ivne ij ain tooimâ. Meid riämnjá levânem ain aleláá tuoddârân vaaigut taid šlaajáid.

Čáitálduv koveh láá valdum Anarist já Suáđigilist täälvi kolmâsumos muddoost sehe koskâiijâ ääigi keesi ijâttes iijâst.

Sami Vartiainen lii loddekuvviimân spesialistum helsiglâš čuovâkovvejeijee, mon kuvvimčuosâttuvah kávnojeh Suomâst já Tave-Taažâst. Sunjin mielâkiddiivumos kuvvimäigi lii kolmâ já muottiis váimustälvi já Säämi koskâkeesi čuovâdis ijâttes ijjâ.

Kovetaaidâr, párnáikirječällee já ráiđukovesárgojeijee Ninka Reittu lii čáállám já kuvvim viiđâ vandârdemetiketmainâsijd párnáid. Mainâsij uáivilin lii movtijdittiđ párnáid luándun já siämmást muštâliđ, maht luándust puáhtá lihâdeh luándu já eres vandârdeijeid kunnijâtmáin. Muštâlusah láá jurgâlum meiddei sämikieláid.

Vandârdemetiket lii luándust jottee iše luándu áárvustanemân. Etiketeh láá rahtum, ete eellim ličij älkkeeb nuuvt aargâst ko juhleest. Teháliih vuáđvuääših láá luándu kunnijâttem, jotteem, leirâdem, tulâstâllâm já roskettes vandârdem – ko taid kyeskee njuolgâdusah láá tust kiävtust, tun lah vaalmâš vandârdemân.

“-Mun jiem uáini puoh tähtijd, moid káártá mield tääl kolgâččii uáiniđ. Aaibâs tegu almeest ličij lasâlijne muu já toi kooskâst. Myrsky eeđâi nievris.

– Tot lii-uv tuođâi-uv návt, tot kočoduvvoo čuovânyeskivuottân. Eeđâii Saana hiäŋguseeŋgâst.
– Uali jo fastes. Myrsky cuovkkij. -Maht tom uážžu meddâl?”

Meccihaldâttâs Luándupalvâlusah haalijd mainâškiirjijn huolâttiđ puáttee suhâpuolvâi šoddâdmist luándu kunnijâttee vandârdem várás sehe cuvnâđ mielâkiddiivâšvuođâ já rähisvuođâ luándun, mii pištá rävisvuođá räi.

Paje-Säämi luándukuávdáš Siida uárnee cáidálduv.

Kuorâmin Erkki Mikkola luodâid– Enâduvah 100 ihheed tassaaš já tääl

Maht mii piirâs lii muttum čyeđe ive ääigist? Tot čiälgá, ko mij pieijâp paldâluvâi siämmáá enâduvâst čyeđe ive kooskâi valdum čuovâkuuvijd. Čuovâkovečáitálduvâst láá uáinimnáál enâduvah, maid Erkki Mikkola kuvvij ihečyeđe tassaaš, já Tapio Tynys koveh, maid sun lii váldám muádi majemuu ive ääigi uđđâsist siämmáin čuosâttuvâin.

Geograf, geolog já čuovâkovvejeijee Erkki Mikkola kuvvij Aanaar já Ucjuv kuávlu já Suobbâd siijdâid jieijâs geologpargo ooleest 1920- já 1930-lovvoost. Avveellâš čuovâkovvejeijee Tapio Tynys kaavnâi kuuvijd Finna.fi-digitallii arkkâduvâst já movtáskij kuvviđ siämmáid enâduvâid uđđâsist. Skippáárkovvejeijen lâi Pertti Turunen.

Mikkola kuvvim soojij kavnâm alnees lii lamaš tuođâlâš fiäráán já syelipoolispargo. Kovepaarah muštâleh tast, maht ulmuu toimâm já tááláš lieggâ šoŋŋâdâhpaje láá muttám enâduv.

Čáitálduv uárnee Paje-Laapi luándukuávdáš Siida.

Aanaarlii luándukuvvim áámmátlii Martti Rikkosii vááimust lii ain lamaš eromâš saje puáris meecij kunâgâsloddeest. Taigačuuvčáh-čáitáldâh tuálvu keččeid čuuvčái enâmáid já kihâmáid. Tot čáittá mii meecij stuárráámus känilode taggaar čuosâttâhhân, mon keččâleh háputtâllâđ siämmáánáál luándukovvejeijee kamera ko miäcásteijee viärju.

Čuhčá lii Rikkosii kooveest tave taigaenâmij spesialist, korrâ já mulsâšuddee tiilijd hárjánâm piergejeijee. Tot lii pegâlmâs meid kiiđâ korguus kiihâmvuovijdis keežild.

Kuáhtáámeh čuvččáin láá Rikkosâžân enittâm čoggâšuđ maaŋgâ ihelove ääigist, tondiet ko sun lii kuvvim čuuvčá ive 1986 rääjist. Čáitáldâh čoggâšuvá čuovâkuuvijn, moh láá kovvejum šlaajâ tavemus eellimpirrâsijn ađai Aanaar kuácceemeecijn.

Taam čáitálduv uárnee Paje-Laapi luándukuávdáš Siida já čáitálduv lii pyevtittâm Suomâ miäcástemmuseo.

Säämimuseo Siida mulsâšuvvee čuovâkovečáitáldâh “Albma olbmot” piäjá uáinimnáál Pekka Sammallahti čapisvielgis olmooškuuvijd tave ulmuin argâpirrâsistis čiččâm ihelove ääigist, ain 1960-lovo rääjist. Kuávdáást láá Tiänu pellâst ässeeh, mutâ koveh láá meid ei. Anarist, Iänuduvâst, Suáđigilist, Käresavonist, Ruotâ Vääččirist, Varjâvuonâst já  Altavuonâst. Čáitálduv nommâ spejâlist maaŋgâi algâaalmugij vyevi nabdeđ jieijâs ulmuid olmâ olmožin. 

Pekka Sammallahti lii šoddâm tobdosin eromâšávt pargostis sämikielâiguin já -kulttuuráin. Sun lii Oulu ollâopâttuv emeritusprofessor, já ain noonâ vaikutteijee sämikielâi pyerrin. Sammallahti tobdosumoseh pargoh láá sämikielâi sänikirjeh. Sun lii meddâl Helsigist, mutâ lii aassâm pele eellimstis Ucjuv Veččâhist.  Čuovâkuvvim lii jottáám Sammallahti fáárust jo 50-lovvoost já arbâšuvá ááhust, ruávinjargâlii čuovâkovvejeijest Hildur Larssonist. Suu viljâ lii aalmugijkoskâsávt tobdos čuovâkovvejeijee Pentti Sammallahti. Kuvijnis Sammallahti lii toollâm privatčáitálduvâid Anarist (2013), Ruávinjaargâst (2015). Oulust (2015) já Hettaast (2016) sehe uásálistám ohtsâščáitálduvváid Münchenist (2011), Pariisist (2011), Helsigist (2016) já Kuopiost (2016). Toos lasseen Sammallahti lii oovdânpuáhtám kuvijdis Kuáccám Luontokuva -tábáhtusâst (2015) ja Camera Borealis -tábáhtusâst Anarist (2016). Tuojijn puoh merhâšitteemus lii oovtâst Antti Haatajain almostittum kirje “Tuulessa roihuaa maa” (Tammi 2017), mii finnij kunneemainâšume Vuoden luontokirja -kištoost ive 2017.  

Čáitálduv kuraattorin lii lamaš Marja Helander. Helander lii tubdâstum čuovâkovetaaiđâr, kote majemui iivij lii vijđedâm pargos uánihisfilmáid. Čáitálduv lii pyevtittâm Säämimuseo Siida. 

”Toovláš já tááláš anarâš kietâtyeji” lii vuossâmuš tuš anarâš kietâtyejiáárbán vuáijoo museočáitáldâh. Čáitáldâh puáhtá oovdân maaŋgâpiälásávt anarâšâi puáris já uđđâ kietâtuojijd já tuoijum vuovijd. Čáitálduv pyevtit Säämimuseo Siida já tom lekkih 14.6.2019.

Anarâšah láá sämmiliih, kiäh láá vuálgus Aanaarjäävri pirrâsist já kiäin lii jieijâs kielâ, eellimvyehi já kietâtyejiärbi. Anarâšâi kietâtyejiärbi, kietâtyejeh já toi tuoijum hämmejeh kulttuurärbiubâlâšvuođâ, mon sirdem tuáijárist nuubán váátá puoh uásisuorgij siäilum ellen.

Čáitálduv tävireh jođetteh keččee ärbivuovijd tárkkojeijee äigimáátkán, mast historjáliih tävireh ihečuođij mield viärmádâteh táálái tävirijguin já muštâleh anarâš muččâdvuotâibárdâsâst. Säämimuseo čáitáldâh puáhtá uáinimnáál áinoošlajâsii ubâlâšvuođâ puáris já uđđâ anarâš kietâtuoijijd já tuoijum vuovijd.

 

Šäigg lij norldõk, mõõn seʹst lie âʹidde leânttuum mainnâz, šõddmõõžž da leeuʹd Njeällmest, Keväjääuʹrest da Čeʹvetjääuʹrest. Jiõn šäiʹǧǧe håʹt viirrâm muõri da põõrti seʹst di čueʹđj vuudest nääiʹt jååʹđteeʹl kuuli õõut jiõn åʹrnn nobba.

Mainsteei jiijj lie vaʹllʼjääm, što mâiʹd da mäʹhtt sij tätta puʹhtted õlmmsa täin teemain: domm, vueʹddes da kulttuur. Leânttummuž lie šõddâm määŋgnalla; håʹt saǥstõõllmõõžži pääiʹǩ, ooudǩiõʹtte valmštõõleeʹl, tõn poodd õhttu säärneeʹl leʹbe ašttõõleeʹl tõn mõõn lij kuullâm puärrsab puõlvõõǥǥin. Täʹst kuulak mainnsid säämas da lääddas. Oummui jiõni lââʹssen kuulak võl pirrõõzz jiõnid: tiiuʹr, låådda, vuejjamneävv, mõõk jåʹtte rääi da jeeʹres jieʹllem jiõn puk seäkkne õõutsâjja leânttõõzzin. Nuõrttsaaʹmi jieʹllem lij täʹst da ååʹn.

Vueʹddesšäigg kooll Keväjääuʹr, Njeʼllem da Čeʹvetjääuʹr 70-eeʹjj aazztemprääʹzniǩ prograaʹmme. Tõn vuäitt kuullâd mieʹccest Čeʹvetjääuʹr Äʹrbbvuõttpõõrt tueʹǩǩen da õõut neättel-loopp ääiʹj Njeäʹllmest Dääʹrj põõrt ǩeʹddmääʹrǩest.

Čeʹvetjääuʹrest Saaʹmi Äʹrbbvuõttpõõrt ǩeʹddmääʹrǩest, Sevettijärventie 9041
Äävummuš sueʹvet 29.6. čiâss 15.00-18.00
Äävai: 30.6.-18.7. čiâss 10-17.00 da 23.7.-15.9.2019 čiâss 10-17.00

Njeäʹllmest Däärj põõrt ǩeʹddmääʹrǩest, Käärmeniementie 4
Äävai: 19.7. čiâss 16.00-20.00, 20.7. čiâss 10-20 da 21.7. čiâss 12.00-18.00

Raajji:
Määŋgnallšem da määŋgjiõggsaž Šäigg-tuâjj-joukk õõutsââʹjest Sääʹmkulttuurfoondin da Sääʹm-muʹzei Siidain.
Projeeʹkt vääras vuäǯǯat tuärjjõõžž Čeäppõõzz ooudâsviikkâmkõõskõõzzâst.

”Toovláš já tááláš anarâš kietâtyeji” lii vuossâmuš tuš anarâš kietâtyejiáárbán vuáijoo museočáitáldâh. Čáitáldâh puáhtá oovdân maaŋgâpiälásávt anarâšâi puáris já uđđâ kietâtuojijd já tuoijum vuovijd. Čáitálduv pyevtit Säämimuseo Siida já tom lekkih 14.6.2019.

Anarâšah láá sämmiliih, kiäh láá vuálgus Aanaarjäävri pirrâsist já kiäin lii jieijâs kielâ, eellimvyehi já kietâtyejiärbi. Anarâšâi kietâtyejiärbi, kietâtyejeh já toi tuoijum hämmejeh kulttuurärbiubâlâšvuođâ, mon sirdem tuáijárist nuubán váátá puoh uásisuorgij siäilum ellen.

Čáitálduv tävireh jođetteh keččee ärbivuovijd tárkkojeijee äigimáátkán, mast historjáliih tävireh ihečuođij mield viärmádâteh táálái tävirijguin já muštâleh anarâš muččâdvuotâibárdâsâst. Säämimuseo čáitáldâh puáhtá uáinimnáál áinoošlajâsii ubâlâšvuođâ puáris já uđđâ anarâš kietâtuoijijd já tuoijum vuovijd.

Kove: Säämimuseo Siida.