Sámemusea Siidda čájáhusođasmahttin lea dekoloniálalaš dahku
- 07.12.2023
- Dieđáhus
Sámedutki Áile Aikio Lappi universitehtii dahkan nákkosgirji gieđahallá Sámemusea ja musea sámáiduhttima. Aikio nákkosgirji Saamelainen museo? Tutkimus saamelaisen kulttuuriperinnön ontologisesta politiikasta dárkkistuvvo bearjadaga 8. juovlamánu 2023 Anáris Sámemusea ja luondduguovddáš Siiddas.
Aikio gávnnaha nákkosgirjjistis, ahte Siidda váldočájáhusa sámekulturoassi ja dan dahkanproseassa lea áidnalunddot musea dekolonisašuvnna dahku ja viggamuš hukset sápmelaččat vuogi bargat museabarggu.
– Mii leat erenoamáš ilus, ahte musea válljen searvvušlaš barganvuohki sámekultuvrra ovdanbuktimii oidno čájáhusa loahppabohtosis ja dulkomis. Sámemusea Siidda guovddáš mihttomearri lea ovddidit dekolonisašuvnna. Lea ilosmahtti, ahte Áile Aikio nákkosdutkamuš addá doarjagis Sámemusea válljen vuohkái, lohka Sámemusea Siidda museajođiheaddji Taina Pieski.
Pieski mielde Aikio nákkus addá árvvolaš dieđu musea sámáiduhttimis ja eamiálbmoga geahččanguovlluid vuhtiiváldimis museadoaimmain viidásappotge.
– Sámemusea Siida sávvá lihku ja giitá Aikio nákkosgirjjis, mii bálvala konkrehtalaččat sámeservoša ja sámekultuvrra, Pieski lohká.
Sámemusea ja Badje-Lappi luondduguovddáža oktasaš vuođđočájáhus ođasmahttui Siida-viesu viiddideami ja vuođđodivodeami oktavuođas jagiid 2020 – 2022.
Siidda ođđa váldočájáhus ”Enâmeh láá mii párnááh – Eatnamat leat min mánát” oaččui namas anáraš Matti Morottaja čállin anárašgielat divtta mielde. Čájáhusa namma muitala luondu- ja kulturfáttáid dehálamos dieđuid. Čájáhus rahppojuvvui 1.6.2022 ja dasa leat oahpásmuvvan dán rádjái jo 110 000 olbmo.
Siidda ođđa čájáhusa sámekultuvrra ovdanbukti oassi ráhkaduvvui váldimiin sámeservoša viidát mielde. Čájáhus huksejuvvui Sámemusea, sámedutkamuša ja sápmelaš dáidaga ovttasbargun. Kulturoasi giehtačállosa lea dahkan sámekultuvrra professor Veli-Pekka Lehtola ja dáiddalaš jođiheaddjiin doaimmai govvadáiddár Outi Pieski. Čájáhusođasmahttima geavatlaš ollašuhttimis vástidii viiddis Sámemusea nammadan bargojoavku.
Čájáhusa sámekultursisdoaluin suokkardallo, mo vássán áigi eallá mis.
– Mii vulggiimet Sámemuseas válmmaštallat ođđa čájáhusa sápmelaččaid iežaset geahččanguovlluid bokte. Mii háliideimmet čujuhit čájáhusa diđolaččat sápmelaččaide – mo mii muitalit iežamet muitalusa. Mii leimmet sihkkarat, ahte juos mii muitalit muitalusa doarvái bures, maiddái guossit áddejit dan kulturduogážis beroškeahttá. Álbmotmáhcahaga ja Áile Aikio nággosa vuođul mii lea lihkostuvvan bures čájáhusa sámáiduhttimis, lohká professor Veli-Pekka Lehtola.
Čájáhusođasmahttimis sápmelaš čájáhusgiella ovdánahttui áidnalunddot vugiin bargamiin máŋggain bargojoavkkuin ja bargobájiin ovttas sierra museaiguin, dáiddáriiguin, duodjáriiguin, dutkiiguin ja kurahttoriiguin.
Siidda váldočájáhusa kulturoasi ođasmahttima ruhtadedje Kone foanda, Suoma kulturruhtarádju, oahpahus- ja kulturministeriija ja Jenny ja Antti Wihuri ruhtarádju. Sámemusea ollašuhtii maiddá čájáhusa ođasmahttimii laktáseaddji Muittut, muitalusat – the story of the Sámi by the Sámi -Interreg-fidnu, man álbmotlaš ruhtadeamis vástidii Lappi lihttu ja man koordinerii dutki Eeva-Kristiina Nylander. Siidda váldočájáhusa luondduoasi ollašuhtii Meahciráđđehus stáhta ruhtademiin. Luondduoasi giehtačálli lei biologa Matti Mela. Ođđa čájáhusa váldoplánejeaddjin doaimmai Harri Koskinen Teollisuuden Ystävät Oy:s.
Eurohpá kommišuvdna ja kulturárbeorganisašuvdna Europa Nostra bálkkašeigga Sámemusea Siidda ja Suoma Álbmotmusea jagi 2021 dahkkojuvvon kulturárbbi máhcaheamis nappo repatriašuvnnas ráiddus Citizen Engagement & Awareness Rising. Bálkášupmelávdegotti mielde sámečoakkáldaga máhcaheamis lea “mearehis árvu Eurohpá kulturárbbi dorvvasteapmái”.
Masa 300 sápmelačča leat oassálastán repatriašuvdnaprosessii dan sierra muttuin. Sii leat dutkan sogaidasas gullan dávviriid, vuddjon daid duddjonteknihkaide ja oassálastán maiddái Suoma Álbmotmuseas máhcahuvvon, dál Sámemusea ja Luondduguovddáš Siidda váldočájáhusas oaidnimis leahkki sámedávviriid válljemii.
Áile Aikio: Saamelainen museo? Tutkimus saamelaisen kulttuuriperinnön ontologisesta politiikasta. Lappi universitehta.
Lassedieđut:
Museajođiheaddji Taina Pieski, tel. 050 5351574
Professor Veli-Pekka Lehtola, tel. 040 578 0492